✍️ سجاد فتاحی
توضیح: اگرچه امید چندانی به ساختار سیاسی کنونی برای حل مسائل، شنیده شدن پیشنهادات و کاربست آنها ندارم؛ اما به نظر می‌رسد هر بحران و چالش ملّی می‌تواند فرصت و آزمونی برای ایران‌گرایان جهت اندیشیدن به نحوه حل کارآمد این بحران‌ها در شرایط استقرار حکومتی ملّی باشد؛ حکومتی که می‌شنود و منافع ملّی برای آن در اولویت است. حکومتی که دیر یا زود جامعه ایرانی ناگزیر به حرکت به سمت آن است. این متن بر این اساس نوشته شده است.
1- مقدمه
شیوع بیماری کرونا در کشور در زمره مسائل ساده نیست و نمی‌توان انتظار داشت که با ساختارها و روش‌های ساده گذشته بتوان به گونه‌ای کارآمد به مواجهه با شرایط پدید آمده ناشی از شیوع این بیماری پرداخت. پس از رصد اقدامات دولت و شرایط حاکم بر جامعه، برای مواجهه کارآمدتر با شرایط کنونی به نظر می‌رسد که سه اقدام کلی زیر باید در دستور کار قرار گیرد:
- افزایش اعتماد جامعه به هسته مرکزی مدیریت این بحران
- افزایش کارآمدی و کیفیت سیاست‌های تجویزی
- افزایش قابلیت دستگاه‌های اجرایی برای پیاده‌سازی بهینه‌ی سیاست‌های تجویز شده
این پیشنهاد برای پیاده‌سازی اقدامات فوق که برای مواجهه با شیوع این بیماری لازم و ضروری است ارائه می‌شود.
2- پیش‌فرض‌ها
این پیشنهاد مبتنی بر چند پیش‌فرض است که باید به آن توجه نمود:
- اعتماد جامعه به دولت و نظام سیاسی در کل خدشه‌دار شده است.
- هسته مرکزی سیاست‌گذار برای مواجهه بهینه با بحران کنونی، علیرغم ارتباطی پیوسته با بخش اجرایی، باید منفک از آن باشد؛ تداخل و ترکیب این دو سبب می‌شود هیچ یک از بخش‌‌ها وظیفه خود را به درستی انجام ندهد.
- مواجهه با مساله‌ی پیچیده‌ی شیوع بیماری کرونا نیازمند نگرشی بین رشته‌ای و ترکیب اطلاعات روز جهان با دانش بومی موجود برای مواجهه بهینه با مساله است؛ امری که به نظر نمی‌رسد دستگاه‌های دولتی از قابلیت چندانی برای انجام آن برخوردار باشند.
- نظام اجرایی و سیاسی در ایران به شدت دچار از هم گسیختگی، ناهماهنگی و تداخل عملکرد است به همین دلیل است که به محض وقوع یک بحران نیازمند نهادی واسط برای ایجاد هماهنگی بین دستگاهی هستیم.
3- نقاط کانونی تمرکز در شرایط کنونی
در ارتباط با مواجهه بهینه با شیوع بیماری کرونا در شرایط کنونی باید بر دو موضوع متمرکز شد:
- کنترل شیوع بیماری از طریق سیاست‌هایی مبتنی بر کاهش تماس افراد مختلف جامعه با یکدیگر و فراهم نمودن تجهیزات پیشگیری برای بخش‌های آسیب‌پذیر جامعه
- رساندن ظرفیت پذیرش بخش‌های درمانی به حداکثر مقدار ممکن از طریق ایجاد بیمارستان‌های صحرایی و ...
با توجه به نکات فوق دستگاه‌های مسئول باید با دیدی آینده‌نگرانه ظرف مدت کوتاهی (نهایتاً یک روز) برآوردی دقیق از امکانات و توانایی کشور در ارتباط با دو موضوع فوق ارائه نمایند؛ تا در صورت ناتوانی کشور در ارتباط با هر یک از این موارد رایزنی‌های لازم برای جلب کمک‌های بین‌المللی پیش از رسیدن به وضعیت بحرانی و شکست نظام حکمرانی سلامت در کشور صورت گیرد.
4- بازآرایی ستاد ملّی مبارزه با کرونا
با توجه به نکات فوق به نظر می‌رسد بازآرایی ستاد ملی مبارزه با کرونا امری لازم و ضروری باشد که در ادامه متن بر آن تمرکز خواهد شد.
این ستاد نیازمند آن است که از سرمایه اجتماعی و اعتماد کافی جامعه نسبت به خود برخوردار باشد؛ بر این اساس پیشنهاد می‌شود که ریاست این ستاد به فردی که هم در جامعه تخصصی پزشکی، هم در فضای اجتماعی جامعه ایران و هم در فضای بین‌المللی دارای اعتبار است سپرده شود؛ پیشنهاد این متن پروفسور مجید سمیعی یا فردی هم تراز ایشان است؛ انتخاب مقام‌های دولتی برای ریاست این ستاد امری اشتباه است که باید به شدت از آن پرهیز نمود.
ستاد دارای دو کارگروه اصلی خواهد بود: «کارگروه سیاست‌گذاری بین رشته‌ای» و «کارگروه ارتباطات جامعه و ستاد» که در ادامه در ارتباط با هر یک توضیحاتی ارائه می‌شود:
کارگروه سیاست‌گذاری بین رشته‌ای: با توجه به ماهیت بین رشته‌ای بحران کنونی و پیچیده بودن مساله، ستاد ملی مبارزه با کرونا نیازمند مشارکت متخصصینی از رشته‌های گوناگون است؛ بنابراین باید در کنار بهترین پزشکان کشور زبده‌ترین متخصصین در حوزه‌های گوناگون از قبیل جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد، روانشناسی، سیاست‌گذاری بهداشت و سلامت و .... شناسایی شده و به عنوان عضو در آن حضور داشته باشند. در انتخاب این افراد کارآمدی و برخورداری از سرمایه اجتماعی مثبت در جامعه امری مهم وضروری است که باید به آن توجه شود. همچنین در این کارگروه باید از کلیه دستگاه‌های اجرایی زبده‌ترین کارشناسان مرتبط با موضوع نیز حضور داشته باشند. کلیه اطلاعات موجود در ارتباط با وضعیت این بیماری باید به صورت شفاف در اختیار این کارگروه قرار گرفته و کلیه امکانات لازم برای آن فراهم شده باشد.
کارگروه ارتباط ستاد و جامعه: ستاد ملّی مبارزه با کرونا نیازمند یک بازوی ارتباطی قوی برای برقراری ارتباط با جامعه است؛ بر این اساس این ستاد نیازمند یک کمیته تخصصی با مشارکت هنرمندان شناخته شده کشور است هنرمندانی از قبیل پرویز پرستویی، مسعود کیمیایی، فاطمه معتمد آریا، ابراهیم حاتمی کیا، حسین علیزاده، همایون شجریان، شهرام ناظری، کیهان کلهر و حتی تمامی هنرمندانی که سال‌ها از ایران دور نگاه داشته شده‌اند اما در جامعه‌ی ایرانی از سرمایه اجتماعی مناسبی برخوردارند. هرچه دامنه پذیرش برای ورود هنرمندان صاحب نفوذ اجتماعی بیشتر باشد بازوی ارتباطی ستاد ملی مبارزه با کرونا که وظیفه اشاعه پیام‌ها و سیاست‌های ستاد به جامعه را بر عهده دارد گسترده تر خواهد شد.
5- شیوه عمل
ستاد ملی کرونا پس از رصد منابع آماری موجود در ارتباط با شیوع بیماری در کشور، سیاست‌های پیشنهادی خود را برای ابلاغ به دستگاه‌های اجرایی و حکومتی به رئیس‌جمهور ارسال می‌کند و رئیس‌جمهور نیز این سیاست‌ها را به دستگاه‌های اجرایی مربوطه ابلاغ می‌نماید. ایجاد ستاد به این شکل به نظر می‌رسد دو مساله ضعف اعتماد و کیفیت نه چندان مناسب سیاست‌گذاری‌ها را کاهش خواهد داد.
در شرایط موجود برای افزایش قابلیت اندک دستگاه‌های دولتی در اجرای بهینه سیاست‌های تجویزی که یکی از مهمترین مسائل پیش‌روی نظام اداری ایران است اقدام چندانی را نمی‌توان انجام داد؛ در این بازه زمانی کوتاه تنها افزایش نظارت بر عملکرد دستگاه‌هاست که می‌تواند تا حدودی راهگشا باشد؛ بر این اساس به نظر می‌رسد که وظیفه نظارت دقیق بر عملکرد دستگاه‌ها و ارائه گزارش مستقیم به رئیس‌جمهور در ارتباط با هر یک از دستگاه‌ها، جهت اصلاح ناکارآمدی‌های موجود در زمینه اجرای سیاست‌ها، باید به نهادی چون وزارت اطلاعات سپرده شود.
نکته دیگر آن است که ستاد ملّی برای سیاست‌گذاری مناسبِ متناسب با شرایط کشور نیازمند کسب آمار دقیق از تغییر شرایط کشور در ارتباط با بحران کنونی است؛ به همین منظور این اطلاعات باید توسط مرکز آمار ایران و وزارت اطلاعات از کلیه منابع موجود گردآوری شده و در اختیار ستاد قرار گیرد.
پس از ایجاد این ساختار در سطح ملّی باید با توجه به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی موجود در نقاط مختلف کشور، و ضرورت سیاست‌گذاری محلّی، مشابه چنین ساختاری در استان‌های مختلف نیز پیاده‌سازی شود.
در شکل‌های زیر اجزای گوناگون ستاد، نحوه ارتباط آنها با یکدیگر، نحوه ارتباط ستاد با رئیس‌جمهور و دستگاه‌های اجرایی و نحوه ارتباط ستاد، بخش اجرایی و دولت به تصویر کشیده شده است.
