«طراحی و تحلیل سیستم‌های کنترلی»

پنجمین مطلب از مطالب وبلاگ سیستم‌های اجتماعی تحت عنوان «طراحی و تحلیل سیستم‌های کنترلی» منتشر شد.

در این مطلب تلاش شده است ضمن ارائه تعریفی از طراحی و تحلیل سیستم‌های کنترلی به معرفی اصول عامی که در تحلیل و طراحی این سیستم‌ها می‌بایست در نظر داشت پرداخته شود. به این ترتیب و با توجه به مطالب منتشر شده تا کنون، زمینه برای ورود دقیق‌تر به بحث سیستم‌های اجتماعی، سیستم‌های کنترل اجتماعی و طراحی و تحلیل آنها فراهم شده؛ که به این موضوعات در هفته‌های آینده پرداخته خواهد شد.

بحث طراحی و تحلیل سیستم‌های کنترل اجتماعی از آن رو مهم است، که پاسخی به این پرسش کلیدی و تاریخی را در خود دارد که «چرا ایرانیان علیرغم صرف هزینه‌های مادی و معنوی بسیار در طول تاریخ خود که در بعضی موارد بسیار فزون‌تر از هزینه‌هایی است که کشورهای دیگری که اکنون در وضعیت مناسبی‌تری در مقایسه با ایران قرار دارند پرداخته‌اند، هنوز نتوانسته‌اند به موقعیتی مطلوب و یا نسبتا مطلوبی که شایسته تاریخ و تمدن این سرزمین باشد دست یابند؟»

از منظر نظریه سیستم‌های کنترل اجتماعی، مشکل اصلی ایرانیان در طول تاریخ پر فرازو نشیب‌شان را می‌بایست در طراحی ضعیف سیستم‌های کنترل اجتماعی از سوی آنان جستجو کرد. به عبارتی هر گاه که ایرانیان یا بواسطه تلاش‌ها و جانفشانی‌های خود و یا بواسطه ناکارآمدی سیستم‌های کنترل اجتماعی حاکم بر کشورشان در مواجهه با پیچیدگی‌های محیطی پیش‌رو، از سلطه سیستم‌های کنترل اجتماعی ناکارآمد پیشین خود رهایی یافته‌اند، بواسطه عدم دقت در طراحی سیستم‌های نوین، در بهترین حالت، سیستم‌های پیشین را بازتولید کرده‌اند و در بدترین حالت، اقدام به طراحی سیستم‌هایی نموده‌اند که از سیستم‌های پیشین برای رساندن ایران به جایگاه مطلوب آن به مراتب ناکارآمدتر بوده‌ است. نتیجه نیز این شده است که شرایط ناگوار پیشین و در بعضی موارد شرایطی ناگوارتر از شرایط پیشین بازتولید شده است.  

 http://socialsystems.blog.ir/1394/04/24/post%205

تاملی پیرامون استراتژی تحول‌خواهان در شرایط موجود (در دوران پس از رد صلاحیت آیت الله هاشمی رفسنجانی)

 

توضیح: امروز به هنگام بررسی نوشته‌های سال‌های گذشته به این متن برخوردم، که در اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد 1392 و در هنگامه رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست جمهوری آن سال و پیرامون استراتژی مناسب تحول‌خواهان در آن زمان نوشته شده است؛ بعد از احساس ناامیدی حاصل از رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که تصویر هراس انگیز آینده ایران مجالی برای باقی ماندن طولانی مدت در آن حس را ایجاد نکرد؛ نسخه اولیه این متن را که ناپخته‌تر از نسخه کنونی بود برای استاد عزیزم دکتر محمد فاضلی فرستادم و پس از چند بار رفت و برگشت تبدیل به نسخه‌ای شد که اکنون منتشر می‌شود؛ نمی‌دانم در آن فضا اثری بر جای گذارد و یا خیر و نمی‌دانم به دست کسانی که باید می‌رسید، رسید و یا خیر،  اما خوشحالم که روال امور به گونه‌ای پیش رفت که بهترین مسیر تصور شده در متن تحقق یافت. امروز و در شرایط پس از توافق که تصور می‌کنم موج اجتماعی ایجاد شده مجالی برای مخالفان توافق در جهت عدم پذیرش آن باقی نگذارده است، ایران می‌تواند تبدیل به یکی از نمونه‌های کم شمار برای گذر مسالمت‌آمیز از سیستم‌های اجتماعی تمامیت‌خواه به سیستم‌های اجتماعی دموکرات گردد، که در تاریخ بشر بنا به دلایل گوناگون چندان امکان‌پذیر نشده است؛ اینکه این امر چگونه میسر می‌شود موضوعی است که بخشی از پاسخ آن در این متن و بخش دیگر آن در متنی است که پیشتر با عنوان «  الگوهای تغییر سیستمی در ایران و استراتژی تحول خواهان در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی» منتشر شد (http://apathtoliberation.blog.ir/1394/03/10/post%2012). برای صحبت پیرامون استراتژی تحول‌خواهان در آینده نیازمند بازخوانی مسیری هستیم که از خرداد 92 تا امروز طی شده است. به نظر می‌رسد این متن نقطه شروع این حرکت را نشان می‌دهد.

 

در صورت عدم تایید صلاحیت آیت‌الله هاشمی با حکم حکومتی که دیگر قطعی شده است، تحول‌خواهان تنها دو راه در پیش‌روی خود دارند: یکی حمایت از یکی از دو کاندیدای نزدیک به اصلاح‌طلبان باقی مانده در عرصه و دیگری کناره‌گیری از انتخابات. به نظر می‌رسد فرایند انتخابات ریاست جمهوری تا همین نقطه نشان داده است که حضور هاشمی در عرصه انتخابات حتی با وجود رد صلاحیت وی پیامدهای مثبت‌تری برای جریان تحول‌‌خواهی در مقایسه با عدم حضور او در انتخابات داشته است. رد صلاحیت هاشمی هزینه بسیار سنگینی را بر جریان‌های مخالف حضور او در عرصه انتخابات تحمیل نموده و انتقادات پنهان و آشکار جریان‌های معتدل اصول‌گرایی را نیز به همراه داشته است. کمترین دستاورد حضور هاشمی قرار دادن جریان حاکم در موقعیتی دشوار بود که آنان را مجبور نمود که با پرداخت هزینه‌ای سنگین از آن گذر نمایند.

از نظر جهت‌گیری فکری به نظر می‌رسد که هاشمی و حسن روحانی تفاوت چندانی با یکدیگر نداشته باشند. تنها وجه مشخصه هاشمی در مقایسه با حسن روحانی که البته از اهمیت فراوانی نیز برخوردار است وزنه شخصیتی هاشمی است؛ که همین وزنه شخصیتی او را به عنوان بهترین نامزد تحول‌خواهان در شرایط کنونی معرفی کرد. اما اکنون هاشمی امکان حضور در انتخابات را نداشته و تحول‌خواهان باید به این پرسش اساسی که به نظر می‌رسد در شرایط کنونی ذهن بسیاری از آنان در جناح‌های مختلف این جریان را به خود مشغول نموده است پاسخ دهند که آیا تحت این شرایط تحول‌خواهان باید همچنان به بازی در عرصه انتخابات ادامه دهند یا خیر؟ نگارنده با در نظر داشتن نکاتی که در پی می‌آید معتقد است که ادامه حضور در عرصه انتخابات و حمایت از حسن روحانی به روشی که در ادامه بیان می‌شود پیامدهای مثبت‌تری را برای تحول‌خواهان از عدم شرکت آنان در انتخابات خواهد داشت.

علت ترجیح حسن روحانی بر محمدرضا عارف نیز این است که به نظر می‌رسد در شرایط کنونی ائتلاف بر سر روحانی در مقایسه با عارف در بین جناح‌های مختلف تحول‌خواهی راحت‌تر شکل گرفته و همچنین از بین روحانی و عارف، این روحانی است که می‌تواند بخشی از آراء جریان‌های معتدل اصول‌گرا را نیز به خود اختصاص دهد. امتیاز دیگری که روحانی را بر عارف مقدم می‌دارد، توان چانه‌زنی با مقام‌های بلندمرتبه نظام است. وی پیش از این در سال 1382 و به هنگام امضای معاهده سعدآباد درخصوص مسأله هسته‌ای این توانمندی را بروز داده بود. این عامل در شرایط کنونی یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی است که یک نامزد جریان تحول‌خواه باید از آن برخوردار باشد.  اگرچه هر دوی این افراد در مقایسه با آیت‌الله هاشمی از توانایی بسیار کمتری در این زمینه برخوردارند اما در بین این دو با توجه به موضوعاتی همچون اقدام دکتر حسن روحانی برای رفع حصر آیت‌الله منتظری و موضوع هسته‌ای، وی از اولویت بیشتری برخوردار است. در ضمن، باید در نظر داشت که حسن روحانی از بخت بیشتری برای همراهی بخش مهمی از روحانیت معتدل، منتقد و معترض برخوردار است. به یاد داشته باشیم که دکتر حسن روحانی تنها شخصیت روحانی موجود در میان هشت کاندیدای نهایی است.

در بین دو حالت کلی ادامه یا عدم ادامه حضور تحول‌خواهان به نظر می‌رسد دو حالت زیر در هر یک از این دو شرایط بهترین حالات ممکن ‌باشند:

1-    بهترین حالت در صورت عدم ادامه حضور در انتخابات: انتقاد هاشمی از عملکرد شورای نگهبان و کناره‌گیری عارف و روحانی در اعتراض به رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی و فراهم نشدن شرایط رقابت حداکثری.  

2-    بهترین حالت در صورت ادامه حضور در انتخابات: اعلام حمایت آیت‌الله هاشمی از دکتر حسن روحانی – بواسطه جلوگیری از تحمیل‌ هزینه‌های بیشتر به کشور-  و بیان مطالبات جناح میانه تحول‌خواهی از قبیل غیرامنیتی شدن فضای سیاسی کشور، لزوم در پیش گرفتن سیاست خارجی هوشیارانه و توأم با تعامل سازنده،  و مواردی از این دست با استفاده از فرصت تبلیغات انتخاباتی از سوی دکتر عارف و در نهایت انصراف وی از انتخابات در حمایت از روحانی.  (این گزینه در شرایطی مطرح است که در نهایت نظرسنجی‌ها نشان دهند دکتر حسن روحانی از آراء بیشتری برخوردار است و با اضافه شدن آراء دکتر عارف، بخت وی افزایش می‌یابد.)

نتیجه احتمالی حالت نخست یعنی عدم ادامه حضور در انتخابات چیست؟ با این عمل به نظر می‌رسد سطح تخاصم بین جناح راست تحول‌‌خواهی که در بین تحول‌خواهان از نزدیکی بیشتری به جریان‌های ذی قدرت درون نظام برخوردار است و توانسته است برخی کانال‌های ارتباطی خود را با نظام حفظ نماید افزایش یافته و اندک کانال‌های ارتباطی موجود نیز قطع می‌گردد. کانال‌هایی که در شرایطی بحرانی‌تر از شرایط موجود که حفظ ارتباط این بخش از جریان تحول‌خواهی با مقامات نظام ممکن است بتواند هزینه‌های تحمیلی به کشور را کاهش دهد، تحول‌خواهان و کشور را از این ارتباط بی بهره خواهد نمود. باید توجه داشته باشیم که تحول‌خواهان هم اکنون دارای جریان‌ها و رهبران مختلفی برای نقش آفرینی در شرایط گوناگون می‌باشند – سبزها و موسوی برای بحرانی‌ترین شرایط، خاتمی و اصلاح‌طلبان نزدیک به وی برای شرایطی اندکی بهتر از بحرانی‌ترین شرایط – اما با انتخاب حالت قهرگونه تحول‌خواهان، آنان اندک کانال‌های ارتباطی کنونی خود با نظام را قطع نموده و در صورت ادامه شرایط موجود، که می‌تواند به دلیل موازنه قوای بین‌المللی یا هر عامل دیگری باشد از نقش‌آفرینی در شرایطی که می‌توانند به منافع ملی خدمت نمایند باز  خواهند ماند. بعلاوه اینکه به جریان حاکم اجازه خواهد داد که در غیاب جریان تحول‌خواهی و بدون نگرانی از ادامه حضور آن‌ها در انتخابات، بدون پرداخت هر هزینه‌ای هر گونه که خود تمایل دارند صحنه انتخابات را مدیریت نمایند و بهترین نامزد مد نظر خود را که در شرایط کنونی به نظر می‌رسد سعید جلیلی باشد از صندوق‌های رای بیرون آورند.

اما در صورت برگزیدن حالت دوم، یعنی اعلام حمایت آشکار از دکتر حسن روحانی که تشابهات فراوانی با آیت‌الله هاشمی دارد و استفاده دکتر عارف از فرصت تبلیغات و در نهایت کناره‌گیری از انتخابات به نفع آقای روحانی، حالت‌های زیر متصور است:

-          حسن روحانی در انتخاباتی بدون مهندسی در مقابل رقیب دیگر شکست خواهد خورد.

-         حسن روحانی در انتخابات پیروز خواهد شد.

-         جریان حاکم مجبور خواهد شد با مهندسی آرا مانع پیروزی روحانی به هر نحو ممکن شود.

در صورت وقوع حالت نخست، حداقل دست‌آورد تحول‌خواهان از ادامه حضور در انتخابات منهای تمامی دست‌آوردهایی که از حضور هاشمی در آن، نصیب این جریان شده است، استفاده از فرصت انتخابات برای طرح مطالبات و برقراری ارتباط با بدنه اجتماعی و معرفی الگویی بدیل در مقایسه با الگویی است که حاکمیت سعی در به پیروزی رساندن آن دارد و به نظر می‌رسد منافع ملی را به شدت به خطر خواهد انداخت. دیگر پیامد مثبت این حالت در صورت وقوع، برای جریان تحول‌خواهی و بویژه جناح راست این جریان معرفی گزینه‌ای بدیل برای رهبری جناح راست تحول‌خواهی است، امری که با توجه به افزایش سن آیت‌الله هاشمی از اهمیت فراوانی برای این جریان برخودار است. حاکمیت همچنین با تأیید صلاحیت دکتر حسن روحانی، گزینه‌ای را برای تحول‌خواهان جهت معرفی در انتخابات دور بعد در صورت ادامه شرایط کنونی ایجاد نموده است که در صورت برگزیدن رویکرد نخست و انصراف از انتخابات در اعتراض به رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی این فرصت را نیز از دست خواهند داد. در این حالت با توجه به رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی و عدم حضور آقای خاتمی که سبب شده است نامزدهای اصلی آنان در این انتخابات حضور نداشته باشند شکست تحول‌‌خواهان هزینه چندانی را به آنها تحمیل نخواهد کرد.

در صورتی که دکتر حسن روحانی پیروز انتخابات باشد، ایده‌آل‌ترین حالت برای تحول‌خواهان در شرایط کنونی رغم خورده و نیازی به بیان پیامدهای مثبت آن نیست. اما در صورت شکست حسن روحانی در انتخاباتی که از نظر آرا مهندسی شده باشد – البته به نظر می‌رسد در شرایط کنونی تحول‌خواهان برای اطلاع از این امر هیچ مکانیزمی را در اختیار ندارند- نظام برای همین مهندسی آرا در صورت آشکار شدن آن، باید هزینه‌های دیگری را نیز پرداخت نموده و همین امر شکاف درون حاکمیت را در بین جناح‌های مختلف اصول‌گرایی افزایش خواهد داد و بر قدرت اجتماعی تحول‌خواهان خواهد افزود.  

نقش سیدمحمد خاتمی نیز در این میان از اهمیت فراوانی برخوردار است، ایشان نیز می‌توانند با حمایت از روحانی بر آراء او، در شرایط کنونی که هیچ یک از نامزدها رای بالایی ندارند، بیافزایند. بعلاوه اینکه رهبری جناح چپ تحول‌خواهی یعنی میرحسین موسوی به صورت خواسته یا ناخواسته سکوت کرده است و همین امر سبب می‌شود که تحول‌خواهان تمامی قدرت خود را در این عرصه وارد ننموده و در صورت شکست هزینه کمتری را متحمل شوند.

با توجه به تمامی مطالب فوق از نظر نگارنده بهترین استراتژی در شرایط کنونی باقی ماندن دکتر عارف و دکتر حسن روحانی در عرصه انتخابات، حمایت آیت‌الله هاشمی و سید محمد خاتمی از دکتر حسن روحانی و البته تداوم بیان انتقادات ایشان به رویه جاری در کشور، استفاده دکتر عارف از فرصت تبلیغات برای طرح مطالبات جناح میانه و چپ تحول‌خواهی و در نهایت کناره‌گیری وی از گردونه انتخابات به نفع دکتر حسن روحانی است. جریان‌های مختلف تحول‌خواهی نیز می‌توانند از فرصت تبلیغات انتخاباتی برای طرح مطالبات خود و از جمله اعتراض گسترده به رد صلاحیت هاشمی استفاده کرده و به پیروزی روحانی در انتخابات امیدورا باشند.

در این میان توجه به نکات زیر در به موفقیت رسیدن این استراتژی از اهمیت فراوانی برخوردار است:

-         بیانیه‌ها و نوع حمایت آیت‌الله هاشمی و سیدمحمد خاتمی از دکتر حسن روحانی از اهمیت فراوانی در شرایط کنونی برخوردار است. تاکید بر منافع ملی و خطری که تمامیت ارضی کشور را تهدید می‌کند باید در این بیانیه‌ها و حمایت‌ها مورد تاکید قرار گیرد. حمایت از دکتر روحانی نباید به عنوان حمایت از یک شخص قلمداد شود، بلکه این حمایت باید در راستای دفاع از منافع ملی و رهانیدن کشور از خطری باشد که آن را تهدید می‌کند. این بیانیه‌ها و حمایت‌ها در اندک فرصت باقی مانده تا انتخابات می‌تواند موجی را که دکتر روحانی برای پیروزی در انتخابات به آن نیازمند است ایجاد نماید. میزان آرائی که از سبد آرای سید محمد خاتمی و آیت‌الله هاشمی به سبد دکتر روحانی منتقل می‌شود بستگی شدیدی با لحن و ادبیات این بیانیه‌ها و حمایت‌‌ها دارد.

-         به نظر می‌رسد در شرایط کنونی آیت‌الله هاشمی و سیدمحمد خاتمی هستند که می‌توانند با استفاده از وزنه شخصیتی خود دکتر عارف را به بر عهده گرفتن نقشی که او می‌تواند ایفا نماید مجاب نمایند. در صورتی که دکتر عارف توانایی یا آمادگی طرح مطالبات جناح میانه و یا چپ تحول‌خواهی را ندارد، پذیرش کناره‌گیری به نفع روحانی از سوی او کفایت می‌کند. در صورتی که عارف مجاب به کناره‌گیری از فرایند انتخابات نگردد باید تنها روحانی به عنوان نامزد نهایی تحول‌خواهان معرفی گردد.

-         زمان عاملی اساسی است. هر چه سریعتر نسبت به استراتژی تحول‌خواهان تصمیم‌گیری شود فرصت بیشتری برای جلب آرا به سمت دکتر روحانی وجود خواهد داشت.

-         همراهی قاطع سیدمحمد خاتمی و آیت‌الله هاشمی سبب خواهد شد که بخش وسیعی از تحول‌خواهان که به سبب شوک ناشی از رد صلاحیت آیت‌الله هاشمی تمایلی به شرکت در انتخابات ندارند در تصمیم خود به نفع دکتر روحانی تجدید نظر نمایند.      

سخن آخر

-         ممکن است با پیشرفت فضای انتخاباتی، مشخص شود که دکتر عارف از قابلیت بیشتری برای کسب آراء برخوردار است (که نگارنده البته چنین تصوری ندارد). در این صورت می‌توان نقش‌های در نظر گرفته شده برای دکتر عارف و دکتر حسن روحانی در این نوشتار را جابه‌جا کرد. در شرایط اعتقاد به چنین سناریویی، آیت‌الله هاشمی و سیدمحمد خاتمی می‌توانند تا زمان مشخص شدن رأی‌آوری دکتر عارف و دکتر حسن روحانی، صبر کنند و از حدود 15 اردیبهشت نسبت به حمایت قاطع از یکی از این دو نفر اعلام نظر کنند.

-         بدترین گزینه برای تحول‌خواهان آن است که چیزی شبیه به تجربه سال 1384 را تکرار کنند و هر دو کاندیدای تحول‌خواه نزدیک به اصلاح‌طلبان در صحنه باقی بمانند. به نظر می‌رسد سبد آراء هر دو کاندیدا شباهت‌های ساختاری دارد و در صورت کنار رفتن یکی به نفع دیگری، احتمال ریخته شدن آراء وی به سبد یکی از کاندیداهای اصولگرا بسیار اندک است. از این‌رو رقابت نکردن این دو در انتخابات با یکدیگر، بسیار مهم است.

-         بر مبنای همین راهبرد، به شدت مهم است که هر دو کاندیدا و طرفداران آن‌ها، در مقابل همه تخریب‌های احتمالی، چه در جریان مناظرات و چه در بقیه فرایند انتخابات، حمایت از یکدیگر را در فهرست راهبرد خود داشته باشند.

-         در صورت کنار رفتن یکی از دو کاندیدای تحول‌خواه به نفع دیگری، لازم است ستادهای فرد کنار رفته برای فعالیت احتمالی در دور دوم به نفع کاندیدای تحول‌خواهی که به دور دوم می‌رود، فعال باقی بمانند.

-         روی بازنمایی ائتلاف روحانی-عارف، به عنوان ائتلافی با عناوین زیر می‌توان کار کرد:

·        منافع ملی-اعتدال

·        تدبیر، امید، آینده

·        امید، اعتدال، آینده

-         به هر حال، راست اصلاح‌طلب بودن دکتر حسن روحانی، و اصلاح‌طلب نزدیک به اصولگرایان بودن دکتر عارف، می‌تواند تداعی کننده‌ی منشی باشد که آیت‌الله هاشمی و سیدمحمد خاتمی دنبال آن بوده‌اند. این بازنمایی می‌تواند برانگیزاننده بخشی از همان شوقی باشد که ظرف ده روز مردم را به ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی جذب کرد.

-         بر این اساس، در شرایط فعلی بیش از تعیین کردن کاندیدایی که در صحنه باقی می‌ماند، مشخص کردن تکلیف ائتلاف اهمیت دارد. این ائتلاف بدون نقش‌‌آفرینی فعال آیت‌الله هاشمی و سیدمحمد خاتمی، تشکیل نخواهد شد. 

«اهورامزدا این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ بدارد»

چشمه های باستانی طاق بستان هم خشک شد، همانند سراب باستانی نیلوفر و همانند بسیاری از چشمه ها و سراب های این کشور کهن، تا گواهی باشد بر ناکارآمدی سیستمی که مولد بحران است و بدتر از آن در شناسایی بحران و در مواجهه با آن ناکارآمد. این مکان باستانی می بایست شاهد تجمعی باشد، در اعتراض به ناکارآمدی هایی که اگر چاره‌ای پیرامون آن اندیشیده نشود، طومار تمدن ایرانی را در هم خواهد پیچید. داریوش بزرگ ای کاش می دانست که برای تحقق آرزوهایش، در کنار یاری اهورامزدا، این سرزمین

  به نظام های اجتماعی و سیاسی کارآمد نیز نیازمند است، چرا که سیستم های ناکارآمد، پای دشمن و خشکسالی و دروغ را به این کشور باز نموده و اهورامزدا در این میان تنها می‌تواند ناباورانه نظاره گر نابودی این سرزمین کهن باشد.

مساله سیستم های کنترل اجتماعی حلقه باز و بحران آب در ایران

سومین مطلب وبلاگ سیستم‌های اجتماعی با عنوان «سیستم‌های کنترلی حلقه بسته» و «سیستم‌های کنترلی حلقه باز» منتشر شد.

اهمیت مطالب طرح شده در این قسمت از آنروست که بخش عمده‌ای از سیستم‌های‌ کنترل اجتماعی موجود در تاریخ ایران به صورت عام و آن نوع سیستم کنترل اجتماعی که پس از انقلاب 1357 مورد طراحی قرار گرفته است، به صورت خاص، در زمره سیستم های کنترل اجتماعی حلقه باز قابل رده بندی هستند. این نوع سیستم های کنترل اجتماعی، بواسطه عدم سنجش و در نتیجه عدم اطلاع از وضعیت خروجی سیستم اجتماعی ایران، که ناشی از عدم آگاهی درباره تاثیراتی است که این سنجش ها میتوانست بر بهبود عملکرد سیستم بر جای گذارد و همچنین اتخاذ رویکردی ایدئولوژیک به مسائل اجتماعی و سیاسی، با تبدیل شدن به سیستم های کنترل اجتماعی حلقه باز، سال‌ها دستورات عملکردی یکسانی را تجویز نموده و به همین دلیل بر میزان ناپایداری سیستم افزوده‌ اند، که این ناپایداری ها نیز به فروپاشی پی در پی سیستم های کنترلی منجر شده‌ است. البته طراحی نامناسب سیستم‌های کنترل اجتماعی بعدی سبب شده که بواسطه باقی ماندن خطاهای سیستمی پیشین، ایرادات سیستم‌های قبلی تکرار شده و در نتیجه سیستم‌های بعدی نیز به سرنوشت‌ سیستم‌های پیشین دچار گردند. شاید بتوان راز دور تاریخی‌ای را که قرن‌ها جامعه ایرانی به آن دچار شده‌ و به بهترین شکل در نظریه «استبداد تاریخی ایران» استاد گرانقدر همایون کاتوزیان چهارچوب‌بندی شده است در همین مورد جستجو نمود.  

با توجه به موضوع روز «بحران آب در ایران» می توان مطالب فوق را به گونه‌ای شفاف‌تر توضیح داد.  

باز بودن حلقه سیستم کنترل اجتماعی، در موضوع آب در ایران، سبب شده است که سال‌ها کنترل کننده این سیستم، که دارای ضعف‌های جدی در طراحی است و در مطالب بعدی به آن پرداخته خواهد شد، نسبت به روند رو به تشدید بحران آب که از دهه‌ها پیش آغاز شده است بی اطلاع و در برخی موارد بی توجه باشد. در تمامی این دهه‌ها علیرغم آنکه وضعیت منابع آبی کشور به دلایل گوناگون که نگارنده مهمترین آن را ضعف طراحی سیستم کنترل اجتماعی در ایران می‌داند، در حال حرکت به وضعیت زرد و قرمز بود؛ کنترل کننده سیستم اقدام به صدور دستوراتی ‌می‌نمود که بر عمق و فاجعه بحران آب در ایران می‌افزود؛ تا آنکه امروز بحران چنان قد علم کرده است که در صورت ادامه مسیر قبل، نه تنها سیستم کنترلی با چالش‌هایی جدی مواجه خواهد شد، بلکه فاجعه‌ای بزرگ در تاریخ این کشور رقم خواهد خورد.

نمونه‌ای دیگر از ضعف چنین سیستم‌هایی در مواجهه با پیچیدگی‌های پیش رو را می‌توان در موضوع پرونده هسته‌ای ایران یافت، که بواسطه شرایط حساس کنونی و ارجحیت منافع ملی، در مجالی دیگر به آن پرداخته خواهد شد.  

با در نظر داشتن مفاهیم مطرح در نظریه مجموعه‌های فازی، برای افزایش درجه عضویت  یک سیستم کنترل اجتماعی در مجموعه سیستم‌های کنترل اجتماعی حلقه بسته، می‌بایست تغییراتی را در طراحی آن ایجاد نمود و اقداماتی را در دستور کار قرار داد که در مطالب بعدی، ضمن بحث پیرامون آسیب‌شناسی سیستم‌های کنترل اجتماعی به آنها پرداخته خواهد شد.  

http://socialsystems.blog.ir/1394/04/18/post%203    

سیستم و کنترل

در دومین مطلب از وبلاگ سیستم های اجتماعی، به موضوع سیستم و کنترل به صورت عام پرداخته شده است و البته در بحث های بعدی به صورت خاص تر به موضوع کنترل و سیستم های اجتماعی پرداخته خواهد شد.
این مبحث از آنرو مهم است که بخش عمده ای از وضعیت کنونی ایران را می بایست در کنترل نابجای برخی از حوزه ها و فرو گذاردن کنترل در برخی حوزه های دیگر جستجو کرد. سال ها هزینه های بیهوده صرف کنترل حوزه هایی نموده ایم که اصولا تجربه بشری حاکی از کنترل ناپذیری آنها بوده است؛ در حالی که حوزه های دیگری را که باز هم به حکم تجربه بشری می بایست موضوع کنترل قرار می گرفت فرو گذاردیم. اینگونه شد که برای نمونه سیستم سیاسی با هزینه های مادی، روانی و اجتماعی فراوان، سعی در کنترل حجاب و پوشش زنان و مردان نمود و آگاهانه کنترل برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی را فرو گذارد و یا در بهترین حالت در آن کوتاهی نمود و بواسطه درک نادرست از کنترل در هر دو حوزه شکست خورد و هزینه هایی سنگین را هم بر خود و هم بر این سرزمین تحمیل نمود. هزینه هایی که همچون کوه یخ تنها اندکی از آن در برابر چشمانمان قرار گرفته است. 
http://socialsystems.blog.ir/1394/04/11/post2

یا خودتان را عوض کنید و یا سیستم سیاسی حاکم بر کشورتان را!

اگر از کیفیت خودکار خود راضی نیستید، خودکارتان را عوض کنید. 

اگر از سرعت و کیفیت ماشین خود راضی نیستید، ماشین تان را عوض کنید.

اگر از وضعیت اقتصادی جامعه تان راضی نیستید، سیستم های اقتصادی تان را عوض کنید. 

اگر از وضعیت بهداشتی جامعه تان راضی نیستید، سیستم های بهداشتی تان را عوض کنید.

اگر از وضعیت زیست محیطی جامعه تان راضی نیستید، سیستم های محیط زیستی تان را عوض کنید. 

اگر از وضعیت دانشگاه هایتان راضی نیستید، سیستم های دانشگاهی تان را عوض کنید.

.

.

.

.

و اگر از هیچ چیز در جامعه و کشورتان راضی نیستید، و یا چیزهای اندکی است که رضایت خاطر شما را بر می انگیزد یا می بایست خودتان را عوض کنید و یا سیستم سیاسی حاکم بر کشورتان و الگوریتم‌های دستوری آن را، چرا که یا سیستم کنترلی شما مشکل دارد و یا سیستم کنترلی حاکم بر کشور شما. 

اگر در احساس نارضایتی تان از وضعیت موجود تنها بودید و یا فکر می کنید که در این احساس، تنها با تعداد اندکی از افراد کشورتان اشتراک دارید، احتمالا باید مشکل را در خود و سیستم کنترلی تان جستجو کنید (اگرچه این گزاره از قطعیت کمتری در مقایسه با گزاره بعدی برخوردار است)، اما اگر در این احساس نارضایتی با بخش وسیعی از افراد سرزمینتان اشتراک دارید ( مثلاً 70 درصد) حتماً می بایست به فکر تغییر و در صورت امکان اصلاح سیستم سیاسی حاکم بر کشورتان باشید، چرا که سیستم های سیاسی و حکمرانی، کنترل کننده های اصلی کشورها هستند و اگر همه چیز مشکل دارد، ایراد را باید در نوع و طراحی آنها جستجو کرد. فقط باید مواظب بود که به هنگام تعویض و یا اصلاح سیستم سیاسی کهن و طراحی سیستم سیاسی نوین، خودمان و یا دیگران، سیستم قبلی را در شکلی جدید و یا بدتر از آن را بر کشورمان حاکم نکنیم، چرا که آنگاه تمامی مشکلات سیستمی پیشین همراه با مشکلاتی جدیدتر از راه خواهند رسید و چندان تفاوتی نمی کند که چه کسی بر مسند قدرت نشسته باشد، دام های سیستمی او را نیز در بر خواهند گرفت.

 

مقنی و جامعه‌شناس تاریخی

بواسطه یک طرح پژوهشی‌ که در آن افتخار همراهی با دکتر محمد فاضلی را دارم؛ مدتی است که فرصتی دست داده است که به مطالعه پیرامون موضوع آب، کم آبی و بحران آب در ایران بپردازم. پرسش این طرح نیز به ظاهر ساده است: چگونه شد که بحران کنونی آب در ایران رقم خورد؟ ناگفته پیداست که پاسخ‌گویی به این پرسش از آنرو مهم است که راه رهایی از این بحران نیز در پاسخ آن نهفته است.  

امروز مطلبی را به قلم استاد کردوانی گرامی پیرامون قنات می‌خواندم؛ مردی که بیش از 30 سال پیش انذارمان داد که تن تشنه این سرزمین نیازمند مراقبت است و اگر آن را در نیابیم بحرانی را خواهیم دید که ایران در تاریخ خود ندیده است؛ گوش ندادیم و امروز بحران فرا رسیده است. بگذریم.

 پس از پایان مطلب که در مورد شیوه حفر قنات، افراد و وسایل مورد نیاز برای حفر آن و ... بود؛ دیدم که چه شباهت عجیبی دارد کار مقنی با تجربه، با کار جامعه‌شناس تاریخی. مقنی با تجربه برای دست‌یابی به آب و جاری  نمودن آن بر تن تشنه زمین، از نقطه‌ای که مظهر قنات است و بعدها محل خروج آّب، کار را آغاز می‌کند و روزها و در بعضی موارد سال‌ها عمر خود را صرف آن می‌نماید که با تیشه، تن زمین را کیلومترها بخراشد؛ و نفوذ کند در دل آن؛ تا از قسمت خشک گذر کرده و برساند خود را به مدخل حوضه آبگیر و قسمت آبدار آن؛ جایی که کار او پایان خواهد گرفت و  مسئولیت نسل‌های بعدی در حفظ این قنات آغاز خواهد شد.

او ممکن است برای رسیدن به آب، ناگزیر از کندن کیلومترها باشد؛ حتی ممکن است در بعضی موارد همانند قنات گناباد ناچار باشد 70 کیلومتر را با مشقت و دشواری بخراشد و بکاود تا آب را بر تن تشنه زمین جاری نماید. او باید کار خود را با چنان دقتی انجام دهد که شیب قنات نه اندکی زیادتر شود و نه اندکی کمتر، که اگر این امر رخ دهد گویند که "از رو رفته" است و در هر دو حال کار به نتیجه مطلوب نخواهد رسید؛ یا به آب نمی‌رسد و یا قنات او بعد از مدتی با فرو رفتن اندکی از سطح آب زیرزمینی خشک خواهد شد و کوشش‌هایش بی نتیجه خواهد ماند.

جامعه‌شناس تاریخی نیز کار خود را با دیدن پدیده‌ای در زمان خود آغاز می‌کند؛ که در صدد پاسخ‌گویی به چرایی وقوع آن است. آنگاه  همانند مقنی پیر و با تجربه داستان، از این نقطه با تیشه خود شروع به کندن و خراشیدن دل تاریخ می‌کند و در زمان به عقب می‌رود؛ او نیز باید همانند مقنی  در دل تاریخ با شیبی ملایم حرکت کند؛ نه تند و نه کند؛ چرا که در هر دو صورت "از رو رفته است" و از برقراری رابطه بین علل گوناگون که هر یک در فاصله‌ای زمانی با او قرار دارند ناتوان خواهد شد و نخواهد توانست جریان رخ‌دادها را در تاریخ به یکدیگر متصل نموده و برساند خود را به قسمت آبدار پدیده و حوضه آبگیر آن، که سرمنشا و علت اصلی پدیده مورد نظر است.

گمان نمی‌کنم دیگر در این سرزمین مقنیان چندانی باقی مانده باشند؛ اما آنان برای جامعه‌شناسان الگویی باقی گذارده‌اند که می‌بایست بر اساس آن، علل بحران‌های کنونی در جامعه ایران و یکی از مهمترین آنها یعنی بحران کنونی آب در ایران را شناسایی کنند.

بدون نقب تاریخ و رسیدن به نقطه آبدار آن، جاری شدن آب در دل تشنه این سرزمین غیر ممکن خواهد بود.