بخش نخست: ناتوانی از شنیدن هشدارها نسبت به پیامدهای اجرای طرح افزایش قیمت بنزین
✍️ سجاد فتاحی - جامعه‌شناس
✅ امروز فرصتی دست داد تا نامه‌هایی را که از فرودین 1398 تا کنون در مورد طرح افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بنزین نوشته بودم مطالعه کنم. دو نامه مربوط به خرداد و مرداد 1398 است و حاوی هشدارهایی نسبت به تبعات ویرانگر اجرای طرح در شرایط اجتماعی خاص ایران و دو نامه مربوط به پس از اجرای طرح یعنی 25 و 29 آبان‌ماه و حاوی توصیه‌هایی برای کاهش هزینه‌های سنگین ایجاد شده، این نامه‌ها به یقین تنها بخش کوچکی از صدها نامه و هشداری است که نسبت به اجرای این طرح در شرایط کنونی و نحوه ترمیم زخم‌های عمیق وارد شده بر جامعه ایران بواسطه اجرای این طرح نوشته و گفته شده و به دلیل «ناشنواییِ سیستماتیکِ» سامانه سیاسی در ایران ناشنیده گرفته شده است.
✅ ناشنوایی سیستماتیک در یک سامانه سیاسی حالتی است که در آن بواسطه نقص در طراحی سامانه، برخی داده‌ها، اطلاعات، تحلیل‌ها و توصیه‌ها اصولاً شنیده نمی‌شود که بخواهد در مرحله تصمیم‌گیری به کار بسته شود. با دیدن وضعیت این روزهای ایران باید یادمان بماند که سامانه‌های سیاسی که از نقص ناشنوایی سیستماتیک رنج می‌برند سرنوشت خوشایندی را برای خود و کشورهایشان رقم نمی‌زنند؛ به گمانم پدرانمان یا این نقص را در نظام سیاسی پیشین ندیدند یا اگر دیدند از برطرف کردن آن در سامانه جدید ناتوان بودند که امروز به اینجا رسیده‌ایم.
✅ نکات اصلی 2 نامه نخست که در تاریخ 20/3/98 و 16/5/98 تهیه شده‌اند را می‌توان در موارد زیر بر شمرد:
⭕️ اگر جوامع را از نظر پیش‌بینی پذیری به سه دسته جوامع ساده که می‌توان رفتارهای آنها را پیش‌بینی کرد؛ جوامع پیچیده که اگرچه به سختی اما بازهم با مطالعات فراوان می‌توان الگوهای رفتاری کلی حاکم بر جامعه را مورد شناسایی قرار داد و جوامع آشوبناک که اصولا بواسطه کثرت متغیرهای اثرگذار و ناپایداری شرایط، پیش‌بینی رفتار جامعه در پاسخ به تغییرات هرچند کوچک تقریبا امکان‌ناپذیر است تقسیم کنیم؛ به نظرم جامعه کنونی ایران بواسطه فشارهای اقتصادی و فقر سرمایه اجتماعی در سطوح خرد، میانه و کلان، جامعه‌ای آشوبناک است که اقداماتی از قبیل سهمیه‌بندی سوخت در این شرایط یا افزایش قیمت حامل‌های انرژی بدون برخورداری از یک پشتوانه دقیق مطالعات اجتماعی و پیوست اجتماعی می‌تواند موجب پاسخ‌های پیش‌بینی ناپذیری از سوی جامعه شود؛ این پاسخ‌ها نیز صرفا پاسخ‌هایی از قبیل به آتش کشیدن پمپ‌بنزین‌ها یا آشوب‌های خیابانی نیست این پاسخ‌ها می‌تواند در کاهش کارآمدی نیروی کار؛ افزایش سطح خشونت در جامعه و برهم خوردن امنیت روانی افراد که هر کدام تبعات دیگری را در پی خواهد داشت خود را نشان دهند؛ مساله این است که سیاست‌گذاران ما حتی این تبعات را نیز مورد ملاحظه مقدماتی قرار نداده‌اند. از این منظر با نگاهی راهبردی به نظرم بهبود وضعیت سرمایه اجتماعی مقدم بر هرگونه طرح برای اصلاح اقتصادی است.
⭕️ شرایط کنونی اجتماعی و سیاسی کشور به‌گونه‌ای است که اجرای این طرح به معنای وارد کردن ضربه‌ای سنگین به سرمایه اجتماعی دولت است. چنین طرحی باید در دوران آغاز به کار دولت‌ها که از نظر میزان اعتماد جامعه و سرمایه اجتماعی در نقطه اوج هستند اجرا شود.
⭕️ اگر اصرار بر اجرای چنین طرحی است این موضوع نیازمند گفتگویی صادقانه و مستقیم پیش از اجرا با مردم و طراحی سازوکاری است که مورد توافق اکثریت قابل توجه ملت و دولت باشد؛ تصمیم‌گیری یکسویه در مورد این موضوع پشت درهای بسته تنها تبعات منفی آن را برای دولت بیشتر خواهد کرد.
⭕️ برای تبدیل شدن موضوع سهمیه‌بندی بنزین به بازی برد – برد دولت و ملت بی‌گمان باید همزمان با اجرای این طرح بخشی از فواید و سودهای اقتصادی حاصل از آن بلافاصله به مردم تعلق گیرد؛ امری که در طرح در دست اجرا به نظر می‌رسد مورد توجه قرار نگرفته است.
⭕️ این طرح بی‌گمان برای دولت و حامیان آن در انتخابات 1396 تبعات سیاسی خواهد داشت و می‌تواند بر نتایج انتخابات 1400 اثرگذار باشد این موضوع در تحلیل‌ها عموما نادیده گرفته می‌شود... اگرچه می‌دانیم که تصمیم برای اجرایی شدن این طرح تصمیمی در سطح کلان است اما به نظرم کاملا آشکار است که در فردای اجرای این طرح مخالفان دولت مسئولیت اجرای آن را به صورت کامل بر عهده دولت خواهند گذاشت و این ضربه آخر به سرمایه اجتماعی دولت و حامیانش خواهد بود.
آدرس کانال تلگرامی:
@SIAGS
