الحاق آب کوهرنگ به زاینده‌رود و مسئله‌ای که حل نشد!

( 23 مهرماه، سالروز افتتاح سد و تونل کوهرنگ)

✍️ سجاد فتاحی

 

اگرچه اندیشۀ انتقال آب رودخانۀ کوهرنگ به زاینده‌رود، برای تخفیف یا حل مسئلۀ محدودیت منابع آب در این منطقه، اندیشه‌ای کهن در ذهن انسان ایرانی بوده و می‌توان آن را دست‌کم تا دوران شاه عباس اوّل ردیابی نمود اما این اندیشه بواسطۀ محدودیت‌های تکنولوژیک و سیاسی تا ‌مهرماه 1327 مجال عملیاتی شدن نیافت. در این سال بود که پروژۀ ساخت «سد و تونل کوهرنگ»، برای الحاق آب کوهرنگ به زاینده‌رود، با هزینۀ 33 سهم‌بر رودخانۀ زاینده‌رود آغاز شد و در 23 مهرماه 1332 پایان یافت.

در آغاز تصور می‌شد که با این اقدام بخشی از محدودیت منابع آب در اصفهان و زاینده‌رود برطرف شده است؛ اما تنها چند سال کافی بود تا مشخص شود که انتقال آب از یک حوضه به حوضۀ دیگر راهکار مناسبی برای برطرف کردن محدودیت منابع آب در حوضۀ مقصد نیست و پس از مدتی بواسطۀ تعریف مصارف بیشتر و افزایش سطح زمین‌های زیرکشت، زاینده‌رود حتی بیش از گذشته با کمبود منابع آب مواجه شد؛ اما با بی‌توجهی به این درس بزرگ ساخت تونل‌های کوهرنگ 2، 3 و چشمه لنگان هم بعدها در دستور کار قرار گرفت، پروژه‌های انتقال آبی که هیچ‌یک کمکی به حل مسئلۀ محدودیت منابع آب در اصفهان و زاینده‌رود نخواهد کرد. این پروژه‌ها در بهترین حالت همانند تزریق خون به انسان مجروحی است که خون‌ریزی او برطرف نشده است.  

«کنترل و بهینه‌سازی مصرف آب و زیستن در چارچوب محدودیت‌های محیط زیست» یا «توهم غلبه بر محدودیت‌های محیط زیست با استفاده از تکنولوژی و تأمین هرچه بیشتر منابع آب»، به روش‌‌های گوناگون از قبیل بهره‌برداری بیشتر از منابع آب زیرزمینی یا پروژه‌های انتقال آب، دو شیوۀ مواجهه با مسئلۀ آب در ایران است. شیوۀ نخست هزاره‌ها در ایران آزموده شده و تمدن آبی ایران را پدید آورده و از عمر شیوۀ دوم  تنها 8 دهه سپری می‌شود و نتیجۀ آن برهم خوردن پایداری محیط‌زیستی این تمدن کهن است.   

از این منظر است که الحاق آب کوهرنگ به زاینده‌رود بدون توجه به اصل بودنِ کنترل و بهینه‌سازی مصرف آب و زیستن در چارچوب محدودیت‌های محیط‌زیست، نه تنها مسئلۀ محدودیت منابع آب را حل نمی‌کند بلکه تجربۀ زاینده‌رود نشان داده که با تقویت توهم فراوانی آب حتی ممکن است مسئله را بحرانی‌تر از گذشته نماید.