گمشدۀ تاریخ ایران!

(28 مهرماه سالروز انتخاب امیرکبیر به مقام صدارت)

✍️ سجاد فتاحی

https://www.instagram.com/sajjad_fattahi_official/

انتخاب میرزا محمد تقی خان فراهانی، مشهور به امیرکبیر، در 28 مهرماه 1227، به عنوان صدراعظم ایران و بعدها قتل او در 20 دی‌ماه 1230، درس‌هایی برای تاریخِ ایران و طراحیِ نظامِ سیاسیِ دارد؛ آموزه‌هایی که اگر مورد توجه قرار می‌گرفت بی‌گمان امروز ایران در زمرۀ کشورهای پیشرو آسیا و حتی جهان بود.

یکی از مهمترین ویژگی‌هایی که یک نظامِ سیاسی باید داشته باشد تا بتواند شرایطی مناسب برای مردم و سرزمینی که بر آن حکمرانی می‌کند بیافریند این است که سازوکارهای انتخابِ مقام‌های بلندمرتبۀ آن باید به‌گونه‌ای باشد که در نهایت سیاست‌مدارانی در قامت امیرکبیر به مقام‌های سیاسی بلندپایه دست یابند. بی‌گمان اگر از طریق طراحیِ مناسبِ نظام‌های سیاسی، انتخابِ افرادی چون امیرکبیر به مقام‌هایی چون صدراعظم، نخست‌وزیر و رئیس جمهور در تمام سال‌های پس از او نه به یک استثناء که به یک قاعده تبدیل می‌شد، ایرانِ امروز شرایط بهتری داشت. پس درس نخست آن است که در طراحی نظام سیاسی شیوه و سازوکار انتخاب مقام‌های بلند پایه باید به‌گونه‌ای باشد که کارآمدترین و بهترین افراد یک سرزمین برای آن مقام انتخاب شوند. خانه‌نشینی و قتل نخبگانی چون امیر و حکومت پخمگانی چون میرزا آقاخان نوری که تنها در صدد تأمین منافع شخصی خود هستند ایران را ویران خواهد کرد.

موضوع دیگری که در طراحیِ نظامِ سیاسی باید به آن توجه کرد آن است که توازن قوا بین بخش‌های گوناگون نظام باید به‌گونه‌ای باشد که شاه یا هر مقامِ بلندپایۀ دیگری، صرفِ احساس به خطر افتادنِ قدرت سیاسی‌اش نتواند مقامِ دیگری را که در اندیشۀ بهبود شرایط ایران است به زیر کشیده، خانه‌نشین کرده یا به قتل رساند. عدم توجه به این موضوع در تاریخ ایران سبب، برکناری و قتلِ افرادی چون امیر شده که نتیجۀ آن خرابی و ویرانی ایران بوده است.

هنوز صدایِ امیر در تاریخ به گوش می‌رسد که در نامه‌ای پس از عزل از مقام صدارت، به ناصرالدین ‌شاه ‌گفت:

... مردم بی سر و پا را با رشوه می‌خواهند صاحب منصب کنند. این غلام نمی‌تواند نظم دهد. بی نظم کارها پیش نمی‌رود ... این درد غلام را می‌کشد که مردم بگویند آن نظم میرزا تقی خانی گذشت.

آری هنوز پس از گذشت نزدیک به 170 سال از قتل امیر، گم‌شدۀ تاریخ ایران همان نظمِ میرزا تقی خانی است که نظام‌هایِ سیاسی به دلیلِ نقص در طراحی خود، از پیاده‌سازی آن ناتوان بوده‌اند.