روحانی و آغاز اصلاحات سیستمی از دفتر هیات دولت

سخنرانی دکتر روحانی در همایش ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد حاوی مطالبی بود که می‌توان آن را به نوعی بیانگر پررنگ‌تر شدن رویکرد سیستمی- نهادی در نزد ایشان دانست. امری که اگر فارغ از منافع سیاسی به آن  توجه بیشتری شود پاسخ و راه حل بسیاری از بحران‌های پیش روی جامعه ایرانی را در خود خواهد داشت.

این سخن که "اگر اطلاعات، تفنگ، پول، روزنامه، خبرگزاری و دیگر مظاهر قدرت در یک نهاد جمع شود، ابوذر و سلمان هم باشد، فاسد می‌شود." به بهترین نحو گویای تاثیری است که نوع و شکل یک سیستم و نهاد و رابطه آن با سایر خرده سیستم‌ها می‌تواند بر کنشگران درون و بیرون آن بگذارد؛ به عبارتی فساد کنشگران نتیجه طراحی سیستمی نامناسب است. با در نظر داشتن این رویکرد نه تنها ریشه فساد موجود در کشور را می‌بایست در نوع آرایش نهادی و سیستمی کشور جستجو کرد؛ بلکه می‌بایست بخش اعظمی از ناکارآمدی دولت، بخش عمده‌ای از عقب افتادگی کشور در زمینه توسعه، بحران موجود در زمینه سرمایه اجتماعی و بسیاری از آسیب‌های کشور را نیز در آن جستجو نمود.

گرچه آقای روحانی به بخش اعظمی از سیستم‌ها و خرده سیستم‌های تاثیرگذار در آرایش سیستمی جامعه که بخش عمده‌ای از انتقاداتشان به آنها وارد بود دسترسی ندارند، اما می‌توانند اصلاح سیستمی را از دفتر هیات دولت آغاز کنند، نهاد و خرده سیستمی که با توجه به تجربیات اندک نگارنده بخش وسیعی از بحران‌های کنونی کشور نتیجه ساختار و الگوریتم‌های دستوری نامناسب در این نهاد است.   

لایحه بودجه 1394، ناکارآمدی سیستمی و تحول خواهان

چند روز پیش یکی از دوستان عزیزم (خانم محمودیان) لینک خبری رو برای من فرستادند که در اون به بودجه برخی موسسات در لایحه بودجه 1394 اشاره شده بود، با دیدن این لینک – که مطلب آن در پایین همین متن آورده شده- مشتاق شدم که لایحه بودجه 1394 رو نگاهی بیاندازم و برای این منظور به سایت معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور سری زدم، عبارتی که تا کنون با مطالعه این لایحه به ذهنم متبادر شده عبارت ناکارآمدی سیستمی است. بخش عظیمی از سرمایه‌های کشور به دلیل ضعف و ناکارآمدی سیستمی و الگوریتم‌های دستوری آن در حال اتلاف است. به نظر میرسد شرایط ما شبیه افرادی است که در قرن 21 سوار درشکه – سیستمی که نهایتا متعلق به اوایل قرن 20 است-  شده اند و می‌خواهند از بحران‌هایی که تعقیب‌شان می کنند فرار کنند و تمامی منابع خود را صرف نگه داشتن این درشکه می کنند، در حالی که این درشکه جز برای افرادی که منافع‌شان با درشکه سواری پیوند خورده است منفعتی نداشته و برای رهایی از بحران‌ها نیز کافی نیست. با این سیستم ناکارآمد حتی در صورت واقعی شدن قیمت نان و حامل‌های انرژی که در این شرایط بخش اعظم فشار آن بر دوش طبقات اقتصادی پایین و متوسط است، تغییرات چندانی رخ نخواهد داد. علیرغم دشواری، ایرانیان چاره‌ای جز آغاز اصلاحات سیستمی ندارند و دیگر جابجایی کنشگران چندان کمکی به آنها نمی‌نماید؛ امیدوارم پیش از آنکه به تعبیر لومن پیچیدگی‌های پیش‌روی سیستم آن را در خود حل نماید؛ تحول‌خواهان با استفاده از یکی از آخرین فرصت‌های پدید آمده، اصلاحات سیستمی را که اکنون بخش‌های محدودی از آن را در اختیار دارند آغاز کنند. این امر نیز نیازمند فشار نخبگان بدنه اجتماعی‌ای است که تحول‌خواهان را در انتخابات 92 به قدرت رساند‌ه‌اند، چرا که ماهیت قرار گرفتن در مسند قدرت عموما انسان را محافظه‌کار می‌کند. باور کنیم که بحران‌های سیستمی آنقدر عمق پیدا کرده‌اند که دیگر تعویض کنشگران به تنهایی کافی نیست.

 ------------------------------------------------------

به گزارش عصرایران، برخی نکات جالب بودجه اختصاص یافته به دستگاه ها که از متن کامل بودجه منتشر شده در خبرگزاری فارس اقتباس شده را در ادامه می خوانید:

نهاد ریاست جمهوری = 111 میلیارد تومان

فرهنگستان زبان و ادب فارسی به ریاست غلامعلی حداد عادل = 11 میلیارد و 800 میلیون تومان

بنیاد ایران شناسی = 752 میلیون تومان

فرهنگستان هنر = 934 میلیون تومان

شورای نظارت بر صدا و سیما = 3میلیارد و 220 میلیون تومان

رسیدگی به 200 پرونده تحریم دستگاه ها = 15 میلیارد تومان

مجمع تشخیص مصلحت نظام = 30 میلیارد و 250 میلیون تومان

مرکز تحقیقات استراتژیک = 8 میلیارد و  200 میلیون تومان 

پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر = 400 میلیون تومان به دستگاه 30443

شورای عالی ایرانیان خارج از کشور = 21 میلیارد تومان

مرکز مطالعات جهانی شدن = 9 میلیارد و 600 میلیون تومان

مجلس شورای اسلامی = 480 میلیارد تومان

شورای نگهبان= 80 میلیارد تومان

کمک به کشورهای هدف= 10 هزار میلیارد تومان

سازمان بسیج = 885 میلیارد تومان

موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران به ریاست حجت الاسلام خسروپناه = 8 میلیارد و 885 میلیون تومان

بنیاد سعدی به ریاست غلامعلی حدادعادل = 4 میلیارد تومان

موسسه امام خمینی به ریاست آیت الله مصباح یزدی = 14 میلیارد و 295 میلیون تومان

صداوسیما = بیش از 1000 میلیارد تومان

 

فساد و آرایش نهادی در جامعه ایران

دورکیم به درستی بیان نموده بود که هنگامی که نرخ یک پدیده اجتماعی از حد معمول فراتر می رود؛ علت را می بایست در ساختارهای حاکم بر جامعه جستجود کرد. فساد در اشکال و ابعاد مختلف آن در جامعه ایران رسوخ کرده است. این فساد نیز آنطور که برخی  می پندارند با افزایش نظارت‌ها و برخوردها از بین نمیرود؛ چرا که تا عمق نهادهای ناظر نیز رسوخ کرده و  خود نهادهای ناظر و برخورد کننده نیز با این مساله دست به گریبان شده‌اند. جلوگیری از وقوع فساد و یا مواجهه با آن نیازمند وجود حدالقل شرایط و  مکانیزم های خاصی است؛ که تا در ساختار حاکم بر  جامعه ایران گنجانده نشود وضعیت به همین منوال ادامه خواهد یافت و هر روز بر میزان و مبلغ اختلاس‌ها و فسادها افزوده خواهد شد.

 مطبوعات آزاد، قوه قضائیه‌ای مستقل و آرایش سیستمی و نهادی‌ای که تفکیک و توازن قوا دو اصل پذیرفته شده در آن باشد؛ پیش نیازهای لازم برای جلوگیری از افزایش بی رویه نرخ فساد در جامعه هستند؛ پیش نیازهایی که تا زمانی که محقق نگردند از فساد رهایی نخواهیم یافت. به نظر می‌رسد افزایش نرخ وقوع فساد در جامعه به جایی رسیده است که علت آن را می‌بایست در آرایش نهادی و سیستمی حاکم بر ایران جستجو کنیم.

شهید زنده

بعد از شنیدن خبر کشف پیکرهای 175 پور دلاور این سرزمین ناخودآگاه به یاد استاد عزیزم دکتر علی کریمی مله افتادم؛ او از معدود بازماندگان گردان غواصان عملیات کربلای 4 است که پیکرشان به تازگی کشف شده است؛ سایر این عزیزان را نمی شناسم اما او برای من نماد شهید زنده ای است که پس از جنگ به دنبال کار خود نرفت و ایستاد بر سر آنچه که فکر می کرد می بایست بر آن ایستاد و پافشاری کرد بر تمامی آرمان هاییکه به آنها معتقد بود.اگر این سرزمین سرزمین حکومت شایسگان بود می بایست او را گرامی می داشتند و ارج می نهادند؛ اما افسوس که پس از جنگ گروهی با سو استفاده از ضعف های ساختاری و کلان با نام شهدا و به کام خود تمامی آرمان های بزرگ انسانی را پایمال کردند و تا توانستند او را و بسیاری چون او را آزردند و بعدها حتی از پیکر آن فرزندان وطن در راستای اهداف سیاسی خود استفاده کردند، اما او همچنان بر سر همان عهد دیرین خود ایستاده است؛ و برای من بارزترین نماد مظلومیت پاکان جنگ است؛ چند روزی است که حتی شجاعت شنیدن صدایش را نیز از دست داده ام؛ نمی دانم امروز با او چه باید گفت؛ اما می دانم حالش نباید چندان خوش باشد؛ که صد برابر حالش از حال ما خراب تر است از دیدن هزینه ها و فرزندان برومندی که این سرزمین داد تا ایران کشوری باشد آزاد و آباد؛ اما صد افسوس که هنوز به آبادی نرسیده ایم و در خطر ویرانی، فاصله مان از آزادی چنان دور است که هنوز صدای زندان و حصر و تبعید می آید.

سیاست‌مداران ایرانی و خطر گرفتار شدن در دام‌های سیستمی

طراحی کلی سیستم‌های سیاسی – اجتماعی فارغ از کنشگرانی که در آنها و جایگاه‌های مختلف‌شان به ایفای نقش می‌پردازند متغیری تاثیرگذار در تعیین خروجی‌های این سیستم‌ها می‌باشد. بعضی ضعف‌های سیستمی که ریشه در طراحی نادرست آنها دارد دام‌های سیستمی‌ای را پدید می‌آورد که می‌تواند حتی زیرک‌ترین، متعهدترین و تواناترین کنشگران و سیاست‌مدارن را به گونه‌ای به دام اندازند که اقدام به تصمیم‌گیری‌هایی فاجعه‌بار نمایند که ضربات جبران ناپذیری را به منافع ملی کشورها و کلیت سیستم وارد نموده و در نهایت موجبات فروپاشی سیستم‌های سیاسی- اجتماعی را فراهم نمایند. 

در سیستم سیاسی ایران مسئولیت‌های وسیعی بر عهده کنشگران بلند مرتبه سیاسی قرار داده شده است بدون آنکه مکانیزم‌های نظارتی و یا خرده سیستم‌هایی که اطلاعات دقیقی را برای تصمیم‌گیری‌های درست و آگاهانه در اختیار آنها قرار دهد پیش بینی شده باشند. نتیجه این امر آن است که در اکثر موارد مقامات بلند مرتبه سیاسی اقدام به تصمیم‌گیری‌هایی می‌نمایند که اطلاعات دقیقی از مزایا، معایب و پیامدهای مختلف این تصمیمات برای منافع ملی ندارند؛ هنگامی که این ضعف سیستمی در کنار خصیصه غالب در سیاست‌مدارن یعنی توجه آنها به پیامدهای کوتاه مدت تصمیمات‌شان و عدم توجه به پیامدهای بلند مدت آنها قرار گیرد، نتایج فاجعه‌باری را پدید خواهد آورد که بحران‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی کنونی کشور تنها بخشی از آنها می‌باشد. 

واقعیت امر آن است که در شرایط موجود به دلیل ضعف طراحی سیستم کنونی و عدم در نظر گرفتن خرده سیستم‌های نظارتی و ارزیابی کننده تصمیمات؛ پیش و پس از اتخاذ آنها، مقامات بلند مرتبه سیاسی کشور با اطلاعاتی اندک از پیامدهای تصمیمات خود که آن هم معمولا از نزدیکان سیاسی و فکری‌شان به دست آمده است و به شدت در معرض سوگیری‌های اقتصادی و سیاسی است اقدام به تصمیم‌گیری در مورد نحوه هزینه‌کرد میلیاردها تومان سرمایه اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی کشور در جلساتی می‌نمایند که طول برخی از آنها به یک ساعت نیز نمی‌رسد؛ که همین امر ضریب خطای این تصمیمات را به شدت افزایش داده است. 

راهکاری که در کوتاه مدت برای غلبه بر این ضعف سیستمی به نظر می‌رسد؛ آن است که پیش از تصمیم‌گیری‌های دولتی و حکومتی در سطح کلان، پیرامون امور مختلف، این تصمیمات توسط اندیشکده‌های مختلف موجود مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و نتایج آنها نیز به صورت علنی در اختیار افکار عمومی قرار داده شود تا ضمن فراهم شدن حدالقل اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری‌های حکومتی و سیاسی؛ سیاست‌مداران با علم به پیامدهای احتمالی تصمیمات‌شان و آگاهی جامعه و افکار عمومی نسبت به آنها اقدام به تصمیم‌گری نمایند.

یکی از مهمترین کارکردهای اندیشکده‌های مختلف موجود در کشورهایی چون ایالات متحده همین امر است. به عبارتی رئیس جمهور و سایر مقامات بلند مرتبه سیاسی در این کشور پیش از اقدام به تصمیم‌گیری در مورد موضوعات گوناگون، گزارش‌های مختلفی را که اندیشکده‌های گوناگون با نگرش‌ها و جهت‌گیری‌های سیاسی مختلف تهیه کرده‌اند مطالعه نموده و در نهایت با علم و آگاهی نسبی نسبت به پیامدهای تصمیمات‌شان در این موضوعات است که اقدام به تصمیم‌گیری می‌نمایند؛ از سوی دیگر انتشار نتایج این بررسی‌ها سطح آگاهی‌های عمومی نسبت به تصمیمات گوناگون سیاست‌مدارن و تبعات آنها برای منافع ملی را افزایش داده و هزینه اتخاذ تصمیماتی بر خلاف منافع ملی که ناشی از عدم آگاهی و یا سوگیری‌های اقتصادی و سیاسی است را برای سیاست‌مداران افزایش می‌دهد. به این ترتیب با افزودن مناسب خرده سیستم‌های نظارتی و ارزیابی کننده به کلیت سیستم سیاسی – اجتماعی که تصمیمات را با توجه به معیار منافع ملی مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌دهند در نهایت خیر عمومی برای کل کشور حاصل گردیده و منافع ملی به صورت بیشینه تامین می‌گردد.

پ.ن: دام‌های سیستمی ضعف‌هایی هستند که بواسطه طراحی نامناسب در سیستم‌های سیاسی و اجتماعی پدیدار شده و فارغ از آنکه چه کنشگرانی در جایگاه‌های مختلف سیستم قرار داشته باشند می‌توانند بقا کلی سیستم را به خطر اندازند.

سخنی با دوستان بسیج دانشجویی و تقدیری از مسولین فرهنگی دانشگاه مازندران

(به بهانه نامه سرگشاده بسیج دانشجویی به ریاست جمهور پیرامون جشن فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشگاه مازندران)

اعضای محترم بسیج دانشجویی دانشگاه مازندران، پس از مطالعه بیانیه اخیر این تشکل پیرامون جشن فارغ‌التحصیلی دانشجویان دانشگاه نکاتی به ذهن اینجانب رسید که در ادامه به استحضار می رسد.

پیش از آغاز سخن نیز خاطرنشان می نمایم که انتقادات ذکر شده اگرچه به بهانه بیانیه اخیر شما عزیزان بیان شده است اما مخاطب آن می تواند تمامی پایگاه های بسیج دانشجویی در دانشگاه های کشور باشد. 

نخست آنکه پسندیده تر آن بود که شما دوستان و تشکل مطبوعتان، دغدغه مندی و پایبندی خود را به موازین اسلامی به هنگام  تخلفات آشکار دولت گذشته و اتلاف سرمایه های این کشور  در آن دولت نیز نشان می دادید و با سکوت خود در آن دوران این شائبه را پدید نمی آوردید که درد دین ندارید و تنها آن را وسیله ای برای دستیابی به نیات و اغراض سیاسی خود قرار داده‌اید، پرسشی که شما می بایست به آن پاسخ گویید آن است که مگر حرمت بیت المال، دروغ گویی و پایمالی منافع ملی، کمتر از سایر محرمات دینی است که در زمانی نه چندان دور در بهترین حالت در برابر آن سکوت کردید و در بدترین حالت با آن همراهی نمودید؟

برادران عزیز، آشکارا بگویم که دیگر برایمان باور غیرت دینی تان سخت است چرا که سکوتتان و حتی همراهی تان را در برابر نقض بدیهی ترین اصول دینی و انسانی دیده ایم. و در پس هر اعتراضتان تنها بوی نامطبوع اهداف و اغراض سیاسی را می شنویم و البته این چندان تعجب برانگیز نیست؛ چرا که تشکل مطبوع شما عزیزان پایگاه یک نهاد نظامی در درون دانشگاه است که از قضا انحصار پول، اسلحه و رسانه را در اختیار دارد و در صدد است که اختیار کامل دانشگاه را نیز به دست آورد. 

شما عزیزان همانند برخی فرماندهان به ظاهر بیرون از دانشگاهتان عادت کرده اید که از جانب ملت، دانشجویان و پدران و مادرانشان سخن گفته و از کیسه آنها خرج نمایید، آنها نیازی به وکالت شما ندارند و اگر بگذارید در هر انتخابات و در هر اجتماع عمومی حرف خود را خواهند زد. 

شما عزیزان و تشکل مطبوعتان عادت کرده اید که همواره در  جایگاه طلب کار بنشینید تا از این طریق نقش خود را در پیدایش وضعیت نه چندان مناسب علمی دانشگاه ها پنهان کنید، آری شما که بازوی یک نیروی نظامی در درون دانشگاه هستید، با نقض استقلال نهادی دانشگاه که عاملی اساسی در پویایی و موفقیت آن است، حذف مخالفین فکری خود از درون دانشگاه ها و بهره‌مندی از سهمیه‌هایی که به قیمت پایمالی حقوق افرادی شایسته‌تر از شما به شما تعلق گرفته است نقشی اساسی در رکود علمی دانشگاه بازی کرده اید؛ و صد افسوس که در این راه دین را ابزاری برای دستیابی به اهداف خود نموده اید.

شما عزیزان و تشکل مطبوعتان در بهترین حالت بواسطه فهم غلطتان از فرهنگ و در بدترین حالت غرض ورزانه و منفعت طلبانه بخش قابل توجهی از منابع ملی کشور را اتلاف نموده و مسئول بخش وسیعی از بحران‌های سیاسی، علمی، فرهنگی و اخلاقی موجود در جامعه هستید و نارضایتی کنونی‌تان از وضعیت فرهنگی، بهترین گواه در شکست برنامه‌های مهندسی فرهنگی‌تان و بر باد رفتن منابعی است که در این مسیر صرف نموده‌اید، منابعی که اگر فهم نزدیک به واقع‌تری از فرهنگ داشتید می‌توانست در جهت برداشتن باری از دوش این ملت و بهبود وضعیت اسفناک آن به کار گرفته شود.

سخن را بیش از این به درازا نمی‌کشم و آن را به فرصتی موکول می نمایم که امکان گفتگویی رو در رو با شما عزیزان فراهم شود چراکه ما بیش از هر زمان دیگری نیازمند گفتگو با یکدیگر هستیم و تهدید‌های شما از آن نوع که در بند آخر نامه خود به آن اشاره کرده‌اید؛ تنها بر شکاف بین شما عزیزان و بخش دیگری از ملت خواهد افزود و از تعمیق این شکاف هیچ یک نفعی نخواهیم برد.

در پایان نیز از مسولین فرهنگی دانشگاه و سرپرست محترم آن که در این مورد با ایجاد فضایی شاد امکان ثبت خاطراتی دلنشین را در واپسین روزهای تحصیل برای دانشجویان فراهم کرده‌اند و این موضوع در عکس‌های منتشر شده از آنها به وضوح دیده می‌شود سپاسگزاری نموده و خاطرنشان میگردد که کاملاً طبیعی است که در چنین مراسم‌هایی هر یک از دانشجویان به فراخور زمینه‌ اجتماعی و جهان فرهنگی خود شادی خود را به سبک‌های مختلفی بروز دهند که ممکن است مورد پسند برخی افراد نباشد؛ اما از این جهت نه خرده‌ای بر آنان است و نه بر مسولین برگزار کننده مراسم؛ این ما هستیم که با پذیرش تکثر می‌بایست آستانه تحمل خود را افزایش داده و در صورت عدم تمایل در چنین برنامه‌هایی شرکت نکنیم. امید آن است که به ضرورت‌های فرهنگی و نظر دانشجویان در برگزاری چنین مراسم‌هایی توجه نموده و مرعوب برخی تهدیدهای غیر قانونی نگردید.

با تقدیم احترام

سجاد فتاحی

دانشجوی جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران